Copoten Topengmu!

Copoten Topengmu!

          Topeng minangka piranti kagem nutupi rai. Ditutupi amargi tiyang wau gadhah rai ingkang asor utawi budi ingkang boten leres. Kula gambaraken bilih tiyang Jawi, mliginipun para mudha, samenika inggih tiyang ingkang ngagem topeng. Piyambakipun boten purun ngginakaken basa saha budaya ibu, ananging malah remen kaliyan budaya ingkang boten budayanipun, inggih budaya manca.

            Globalisasai nglalikake para mudha saka ngendi asale. Basa minangka lambang bunyi arbitrat sampun kraos ical mboten sami dipunlestantunaken. Pancen leres menawi teknologi modern damel urip manungsa tan saya kepenak, ananging tanpa watesing paedah saking teknologi modern punika saged damel risaking sawijining kabudayan. Tuladha ingkang terwaca inggih punika kabudayan kita, kabudayan Jawi.

            Sampun cetha ing Pasal 32 UUD 1945 bilih pemerintah njamin saha ngajak masyarakat supados nglestantunaken saha ngrembakakaken nilai – nilai budaya ing wewengkon dhaerahipun piyambak–piyambak dados golonggumilikipun kabudayan nasional. Kabudayan Jawa, ing konteks iki basa Jawa, sing diduweni dening wong Jawa, sanadyan sampun wonten upaya–upaya saka Pemda D.I.Y kangge ngrembakakaken basa Jawi punika, ananging upaya punika kirang ngenani dening masyarakat mliginipun para mudha, malah luwih dhateng masyarakat manca nagari. Pranyatanipun ing jaman samenika kathah tiyang manca nagari ingkang kepincut pengin nggulang adilulunging budaya Jawi. Tiyang Jawi piyambak ingkang pengin nggulang basa, sastra, saha budaya Jawi kathahipun namung pengin le dados dwija utawi guru kemawon, panjenengane pados kasempatan amargi guru basa Jawi samenika kathah dipunbetahaken. Menawi ingkang leres kepingin temenan anggenipun nggulang saha pengin nglestantunaken budaya Jawi namung sekedhik.

            Basa Jawi, mliginipun Jawi krama menawi dipun gatosaken kanthi temenan, basa punika nggadhahi nilai ingkang mokal ditemoni ing kabudayan liyan. Basa Jawi krama saged nuduhaken pola tingkah laku. Tuladhanipun, “nuwun sewu”, mesthi unine alus, boten ngantos mbengok mbrebeki tiyang sanes. Kathi punika, budaya Jawi inggih basa Jawi namung saged dipun gadhahi dening tiyang Jawi, tiyang Jawi ingkang saged dados tiyang Jawi ingkang leres. Basa Jawi minangka salah sawijining budaya kedah diudi kagem nglestantunaken edi endahing budaya adat ketimuran.

            Sejatosipun boten namung basa Jawi ingkang samenika sampun ketingal radi ical, ananging kapribadin minangka realisasi ideologi ugi sampun boten nduduhaken kapribadin tiyang Jawi, tiyang Indonesia. Sampun dipuntetepaken ing salebeting misi pembangunan nasional bilih panggesangan sosial budaya kedah dados panggesangan sosial budaya ingkang nggadhahi kapribadin, dinamis, kreatip, saha kiat saking osiking globalisasi. Kita kedah enget bilih tiyang Jawi minangka bangsa Indonesia kagungan Pancasila minangka landhesan nagari ingkang sawetawis ginanipun minangka filter kangge nintingi pengaruh budaya ingkang mlebet dhateng nagari kita. Boten ateges kita aling-aling saking madyaning pasrawungan agung, ananging budaya ingkang boten laras kaliyan budaya Indonesia kedah kita bucal. Punapa malih ing jaman globalisasi punika, pranyata kathah pepalang ingkang kita adhepi.

            Pancasila minangka Philosophischegrondslag utawi adhedhasar filosofi menawi kita tingali kanthi terwaca asil-asil kabudayan Indonesia, mliginipun kabudayan Jawi, boten ngantos saged dimaling dening nagari manca. Sebabipun nilai-nilai Pancasila punika karakit saking nilai adat-istiadat, kabudayan, saha nilai religius ingkang wonten salebeting panggesangan bangsa Indonesia saben dintenipun. Ananging boten mokal nilai-nilai Pancasila saha budaya-budaya adiluhung ical amargi boten wonten upaya temenanan saking generasi mudha supados leres anggenipun ngrembakakaken budaya. Enget menapa boten, sanadyan bangsa Indonesia sapunika sampun mardika, ananging saestunipun wonten ing salebeting panguwaosipun para panindhes modern ingkang boten ngetawisi amargi ingkang pun tindhes mliginipun babagan ekonomi lan budaya. Babagan budaya saged kita tingali wonten ing kalangan mudha, sapunika sampun kathah ingkang nuladha budaya manca ingkang saestu boten jumbuh kaliyan watak kapribadining bangsa Indonesia, kadosta ngagem busana ingkang ketingal puseripun saha gegeripun, ugi ngagem anting-anting wonten grana.

            Ningali pranyata kasebat, sumangga kita angantepi kados pundi caranipun supados generasi mudha penerus bangsa punika saged memetri edi endahing budaya adat ketimuran ingkang nengenaken tata kramisaha sopan santun. Cara ingkang saged kita ginakaken antawisipun:

1. Tiyang sepuh paring tuladha dhumateng ingkang putra cara ngadi busana ingkang sae lan sopan kanthi nanjihaken “ajining dhiri dunumung saka obahing lathi, ajining raga dunumung ing pangrakiting busana”.
2. Keparenga para dwija  paring piwulang etika lan budi pekerti wonten ing sekolah saha paring patuladhan ing sadengah tindak-tanduk, wicara, sarta solah bawa.
3. Nggrengsengaken wucalan Basa Jawi utamanipun krama inggil wonten ing lingkungan kluwarga saha sekolah, awit pranyata kathah para mudha ingkang boten saged ngginakaken basa ingkang leres miturut ungguh-ungguhing basa.
4. Ngur-uri adat saha budaya  ketimuran mliginipun budaya Jawi tumraping para mudha.

Gegayutan kaliyan bab punika, dhumateng para pinisepuh, para ngaluhur ingkang waskitha ing bab punika kersaa cancut tali wanda, sengkud makarya saha marsudi dhateng panggulawenthahing putra kanthi pangajab mugi-mugi para mudha samangke saged nggegeki kabudayan kapribadin ketimuran.

            Sawijinging kabudayan inggih punika asil cipta pradaban manungsa ingkang menawi boten dipunlestantunaken saged sirna. Mangga kita copot topeng kita, dadosa tiyang ingkang wantun ngadhepi jaman kanthi bangga marang kabudayan piyambak. Lan mangga kita dadosnyataken visi SMAN 1 Godean, nggih berbudi pekerti luhur.

Oleh: Kurnia Siwi Hastuti /19 IPA 2 

Dikutip dari  majalah sekolah SMAGO (SMAN 1 Godean), Sleman, DIY

SQUaR’Dz edisi III 2010